De mondiale plasticproductie stijgt en bereikt jaarlijks 400 miljoen ton in 2022 en zal naar verwachting in 2050 verdubbelen. Nu minder dan 10% van het plastic afval wordt gerecycled, is het probleem niet alleen esthetisch; het is een groeiende catastrofe voor het milieu en de volksgezondheid. Terwijl de internationale onderhandelingen om de plasticvervuiling te beteugelen zijn vastgelopen, wint de zoektocht naar alternatieven, zoals biologisch afbreekbare kunststoffen, aan kracht – maar wordt geconfronteerd met aanzienlijke hindernissen.
De chemische realiteit van plasticvervuiling
De enorme hoeveelheid plastic afval is alarmerend, maar de chemische samenstelling is nog alarmerender. Wetenschappers hebben meer dan 4.200 giftige en persistente chemicaliën in kunststoffen geïdentificeerd, die gedurende hun hele levenscyclus vrijkomen, van extractie tot verwijdering. Slechts 6% hiervan is internationaal gereguleerd, waardoor mensen en ecosystemen worden blootgesteld aan onbekende risico’s. Terwijl kunststoffen uiteenvallen in micro- en nu ook nanoplastics, stapelen deze chemicaliën zich op in de voedselketen. Uit recent onderzoek is gebleken dat ze in menselijke organen terechtkomen, waardoor celveroudering, genetische verstoring en ontstekingen ontstaan.
Het probleem reikt verder dan zichtbare vervuiling. Nanoplastics, kleiner dan een mensenhaar, zijn nu in de oceaan aanwezig in niveaus die vergelijkbaar zijn met microplastics, zinken in de diepte en overschrijden biologische barrières, waardoor mogelijk cellulaire processen worden verstoord. De omvang van deze verontreiniging is enorm, met naar schatting alleen al in de Noord-Atlantische Oceaan 27 miljoen ton nanoplastics.
De belofte en valkuilen van biologisch afbreekbare kunststoffen
Eén voorgestelde oplossing is de verschuiving naar biologisch afbreekbare kunststoffen, materialen die door natuurlijke organismen worden afgebroken tot onschadelijke bijproducten. De meeste huidige ‘biologisch afbreekbare’ opties zijn echter composieten van biogebaseerde materialen (zoals houtvezels) en petrochemicaliën. Deze kunnen bij de afbraak schadelijke chemicaliën zoals tereftaalzuur en bisfenol A vrijgeven, wat nieuwe bedreigingen voor het milieu met zich meebrengt.
Zelfs puur biobased kunststoffen zijn niet zonder problemen. Polymelkzuur (PLA), gemaakt uit maïs of suikerriet, vereist intensieve landbouw die bijdraagt aan ontbossing en watervervuiling, terwijl cellulosediacetaat (CDA), afgeleid van houtpulp, in mariene omgevingen mogelijk niet volledig wordt afgebroken. Beide worden nog steeds met dezelfde chemische mengsels afgebroken tot microplastics.
De weg vooruit: duurzame materialen en verminderde consumptie
Onderzoekers onderzoeken oplossingen, zoals het opschuimen van CDA om de biologische afbraak te versnellen en het duurzaam inkopen van biogebaseerde grondstoffen (zoals industrieel afval of gecertificeerde houtpulp). Maar de kosten blijven een barrière, omdat biologisch afbreekbare kunststoffen vaak duurder zijn om te produceren.
De meest effectieve oplossing op lange termijn zou kunnen liggen in het volledig terugdringen van de plasticproductie. De gemiddelde plastic zak wordt slechts 12 minuten gebruikt voordat deze wordt weggegooid, wat vragen oproept over de noodzaak van artikelen voor eenmalig gebruik. Het is van cruciaal belang om het gebruik van plastic te heroriënteren op essentiële toepassingen, terwijl giftige chemicaliën geleidelijk worden uitgefaseerd en prioriteit wordt gegeven aan duurzame alternatieven.
De lopende VN-verdragsonderhandelingen bieden een sprankje hoop, maar vereisen hernieuwde inzet van alle landen. Het oplossen van plasticvervuiling zal systemische verandering vereisen, niet alleen technologische oplossingen. Zoals een wetenschapper het uitdrukte: er bestaat geen snelle oplossing waarmee we onze huidige levensstijl zonder gevolgen kunnen volhouden.
