Een opmerkelijk mozaïek, ruim een eeuw geleden ontdekt in Pompeii, biedt een aangrijpende en tijdloze boodschap: memento mori – onthoud dat je zult sterven. Dit prachtige kunstwerk, nu gehuisvest in het Nationaal Archeologisch Museum van Napels, biedt een fascinerende inkijk in de mentaliteit van de Romeinen die in de schaduw van de Vesuvius leefden vóór de catastrofale uitbarsting in 79 na Christus.
De ontdekking en beschrijving
Het mozaïek, opgegraven in 1874, meet een relatief kleine 18,5 bij 16,1 inch (47 bij 41 centimeter). Ondanks zijn formaat is het ongelooflijk gedetailleerd en bestaat het uit honderden zorgvuldig geplaatste, kleurrijke vierkante tegels. Het centrale beeld, en het beeld dat meteen in het oog springt, is een schedel – mogelijk afkomstig van een aap – maar de betekenis van de bijbehorende beelden wordt vaak over het hoofd gezien.
De symboliek uitpakken
Het mozaïek is niet alleen een afbeelding van een schedel; het is een zorgvuldig opgebouwd visueel statement over de menselijke conditie. Boven de schedel bevindt zich een niveau, een hulpmiddel dat door bouwers wordt gebruikt om ervoor te zorgen dat structuren perfect horizontaal of verticaal zijn. Onder de schedel rust een kleurrijke vlinder, vaak geïnterpreteerd als een metafoor voor de ziel. Onder deze elementen ligt een wiel, dat traditioneel fortuin of lot symboliseert.
Wat dit mozaïek bijzonder tot nadenken stemt, zijn de contrasterende elementen die de schedel flankeren:
- Linkerkant: Een scepter en een paarse mantel, die macht en rijkdom vertegenwoordigen.
- Rechterkant: Een bedelaarsstok en een zadeltas, die armoede en een leven vol reizen symboliseren.
Deze opzettelijke nevenschikking suggereert een krachtig evenwicht tussen voorrecht en ontberingen – een herinnering dat, ongeacht onze sociale status, de dood ons uiteindelijk allemaal op gelijke hoogte brengt. Volgens het Nationaal Archeologisch Museum van Napels fungeert het mozaïek als een waarschuwing: “Je kunt rijk of arm zijn, maar uiteindelijk zullen we, als we de dood tegemoet treden, allemaal gelijk zijn.”
Context: Vesonius’ zaken en mogelijke betekenis
Het mozaïek werd gevonden in het triclinium, of eetkamer, van een huis dat op ingenieuze wijze was aangepast om een leerlooierij te exploiteren – de enige leerlooierij die in Pompeii werd ontdekt. Deskundigen denken dat het pand toebehoorde aan een man genaamd M. Vesonius Primus, die ook eigenaar was van een fullery, een bedrijf dat kleding schoonmaakte en verfde.
De plaatsing van het memento mori -mozaïek in de eetkamer is veelzeggend. Het is mogelijk dat Vesonius het kunstwerk bedoelde als een dagelijkse herinnering aan de sterfelijkheid, en hem aanmoedigde tot memento mori. Gezien het betrokken beroep (looien van huiden, een proces dat nauw verbonden is met het verval van organisch materiaal), zou dit gevoel van reflectie altijd aanwezig zijn geweest.
De blijvende erfenis van Memento Mori
De artistieke traditie van het gebruik van schedels en andere symbolen van sterfelijkheid om mensen aan hun eigen sterfelijkheid te herinneren, beperkt zich niet tot het oude Pompeii. Memento mori -beelden bleven populair in de hele Europese geschiedenis, wat de weerklank ervan in verschillende culturen en tijdsperioden illustreert. Bewijs van deze blijvende fascinatie omvat:
- Een gouden memento mori ring uit Tudor Engeland.
- Een memento mori ring uit Duitsland uit de Renaissance.
Deze artefacten tonen de voortdurende relevantie van de boodschap aan: ze erkennen ons onvermijdelijke einde en proberen tegelijkertijd het beste te maken van de tijd die we hebben.
Een laatste aangrijpend detail
Terwijl Vesonius en vele andere bewoners waarschijnlijk aan de verwoestende uitbarsting van de Vesuvius ontsnapten, werden tussen het puin de overblijfselen van zijn waakhond ontdekt, bevroren in een wanhopige poging zich los te maken van zijn halsband en ketting – een tragische echo van de memento mori -boodschap en een herinnering aan de plotselingheid en eindigheid van het leven.
De krachtige boodschap van het mozaïek overstijgt de tijd en biedt een tijdloze reflectie op de menselijke conditie en het gedeelde lot dat ons allemaal te wachten staat.
De ontdekking van dit Pompeii-mozaïek benadrukt de menselijke neiging om de sterfelijkheid onder ogen te zien en herinnert ons eraan ons leven te koesteren en tegelijkertijd de vluchtige aard ervan te erkennen. Dit zorgvuldig vervaardigde kunstwerk dient als een krachtige en blijvende herinnering aan ons gedeelde lot
