Niezwykła mozaika odkryta w Pompejach ponad sto lat temu niesie ze sobą przejmujący i ponadczasowy przekaz: memento mori – pamiętaj o swojej śmiertelności. To wspaniałe dzieło sztuki, przechowywane obecnie w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu, zapewnia fascynujący wgląd w sposób myślenia Rzymian, którzy żyli w cieniu Wezuwiusza przed jego katastrofalną erupcją w 79 r. n.e.
Wykrywanie i opis
Mozaika została odkopana w 1874 roku i ma stosunkowo niewielkie wymiary: 47 na 41 centymetrów (18,5 na 16,1 cala). Pomimo swoich rozmiarów jest niezwykle szczegółowa, składa się z setek starannie ułożonych kolorowych kwadratowych płytek. Centralnym obrazem, który od razu rzuca się w oczy, jest czaszka – prawdopodobnie należąca do małpy – ale często pomija się znaczenie towarzyszącego jej obrazu.
Odkrywanie symboliki
Mozaika to nie tylko przedstawienie czaszki; to starannie skonstruowana wizualna wypowiedź na temat ludzkiej natury. Nad czaszką znajduje się poziomica, narzędzie używane przez budowniczych do sprawdzania, czy konstrukcje są idealnie poziome lub pionowe. Pod czaszką znajduje się kolorowy motyl, często interpretowany jako metafora duszy. Poniżej tych elementów znajduje się koło, tradycyjnie symbolizujące los lub szczęście.
Szczególnie dające do myślenia kontrastujące elementy po bokach czaszki:
- Lewa strona: Berło i fioletowy płaszcz, reprezentujące władzę i bogactwo.
- Prawa strona: Laska żebracza i torba podróżna, symbolizujące ubóstwo i życie w drodze.
To celowe zestawienie sugeruje potężną równowagę między przywilejami a deprywacją – przypomnienie, że niezależnie od naszej pozycji społecznej, śmierć ostatecznie zrównuje nas wszystkich. Według Narodowego Muzeum Archeologicznego w Neapolu mozaika pełni funkcję ostrzeżenia: „Człowiek może być bogaty lub biedny, ale ostatecznie w obliczu śmierci wszyscy będziemy równi”.
Kontekst: Biznes Vesonia i możliwe znaczenie
Mozaikę znaleziono w triclinium, czyli jadalni, domu sprytnie przystosowanego do prowadzenia garbarni skóry, jedynej garbarni znalezionej w Pompejach. Eksperci uważają, że właścicielem nieruchomości był niejaki M. Vesoniusz Primus, który był także właścicielem firmy fulvry zajmującej się czyszczeniem i farbowaniem odzieży.
Umieszczenie mozaiki memento mori w jadalni ma znaczenie. Być może Vesonius zamierzył, aby to dzieło sztuki służyło jako codzienne przypomnienie o śmiertelności, zachęcając go do memento mori. Biorąc pod uwagę charakter prowadzonej działalności (garbowanie skór, proces ściśle związany z rozkładem materii organicznej), to poczucie refleksji będzie zawsze obecne.
Trwałe dziedzictwo Memento Mori
Artystyczna tradycja używania czaszek i innych symboli śmiertelności, aby przypominać ludziom o ich śmiertelności, nie ogranicza się do starożytnych Pompejów. Obrazy memento mori pozostały popularne w całej historii Europy, co ilustruje ich oddźwięk w różnych kulturach i epokach. Dowodami tej nieustającej pasji są:
- Złoty pierścionek memento mori pochodzący z epoki Tudorów w Anglii.
- Pierścionek memento mori z okresu renesansu w Niemczech.
Artefakty te pokazują trwałą aktualność przesłania – uznania naszej nieuniknionej śmiertelności przy jednoczesnym dążeniu do maksymalnego wykorzystania czasu, który mamy.
Ostatni wzruszający szczegół
Chociaż Wezoniusz i wielu innych mieszkańców prawdopodobnie uniknęło niszczycielskiej erupcji Wezuwiusza, wśród gruzów znaleziono szczątki jego psa stróżującego, zamrożone w desperackiej próbie ucieczki z obroży i łańcucha – tragiczne echo przesłania memento mori i przypomnienie o nagości i skończoności życia.
Złowieszcze przesłanie mozaiki wykracza poza czas, oferując ponadczasową medytację nad ludzką naturą i wspólnym losem, który nas wszystkich czeka.
Odkrycie tej mozaiki pompejańskiej uwydatnia skłonność człowieka do stawiania czoła śmiertelności, przypominając nam, abyśmy cenili nasze życie poprzez uznanie jego przemijania. To starannie wykonane dzieło sztuki stanowi potężne i trwałe przypomnienie naszego wspólnego przeznaczenia.
